Actueel

Van Evangelisch naar Zen: het spirituele pad van Kick Bras.

Op 24 februari werd het boek Christelijke meditatie van Kick Bras gepresenteerd op een feestelijke bijeenkomst ter gelegenheid van zijn 75ste verjaardag. Wat hebben al die jaren meditatie hem opgeleverd en wat te zeggen tegen mensen die meditatie maar onzin vinden?
Auteur Greco Idema, 20 april 2024

Hoe is Kick Bras eigenlijk geïnteresseerd geraakt in christelijke meditatie? “Wat ik nu meditatie noem, overkwam mij al in mijn kinderjaren. Ik herinner me dat ik als jongen van acht jaar ervaringen had van verbondenheid met iets alomvattends. Ervaringen van geestverruiming en heel aandachtig waarnemen van iets overstijgends, dat waren het. Toen ik 15 jaar was kwam ik in aanraking met Youth for Christ. Daar heb ik veel geleerd, zoals het houden van stille tijd. Enkele jaren heb ik dat volgehouden.

Ik leefde in die jaren voor mijn gevoel dicht bij God, dicht bij Christus. In mijn studententijd veranderde dat. Ik kon mij steeds minder thuis voelen in het evangelische klimaat, koos veel meer voor de moderne en politieke theologie en vervreemdde van de politieke en morele overtuigingen van mijn ouderlijk milieu. Stille tijd houden deed ik niet meer. Maar wel bleef er een lijntje naar boven, een soort gevoel van verbondenheid.”

En toen werd je predikant...
“Ja, toen ik predikant werd, kreeg ik een verlangen om mij meer te richten op verdieping van mijn persoonlijke spiritualiteit. Ik vertelde iemand dat ik zocht naar wegen om vertrouwelijker met God om te gaan, iets wat ik in de tien jaar daarvoor was kwijtgeraakt. Zij zei toen: dan moet je gaan mediteren. Ik begon boeken te lezen over yoga en zenboeddhisme, maar al snel vond ik een boek van de Duitse vormingsleider Klemens Tilmann. Dat was echt een handleiding om tot mediteren te komen vanuit een christelijke basis, maar met openheid voor wat oosterse vormen te bieden hadden.

Ik was 33 jaar toen ik het tot mijn gewoonte maakte om vijf dagen per week ’s morgens een halfuur te mediteren en dat doe ik nog steeds. Soms mediteer ik daarnaast ook ’s avonds nog twintig minuten. Ik heb het in eerste instantie mijzelf geleerd. Maar later heb ik wel geestelijke begeleiding gekregen van Jezuïeten en meditatiegroepen bij hen gevolgd. Veel later heb ik een serie zen meditatie-sessies en een mindfulness-training gevolgd.”

Hoe kijk je terug op die beginperiode?
“In eerste instantie vond ik meditatie eigenlijk vooral een opgave. Ik wilde het graag, maar het was niet eenvoudig. Allereerst al fysiek. Ik dacht dat ik in kleermakerszit op de grond moest zitten – de lotushouding was helemaal een stap te ver – en dat bezorgde me veel pijn. Later leerde ik om een zen-krukje te gebruiken en dat beviel me veel beter. Vervolgens was het ook mentaal een hele uitdaging. Want als ik stil werd om te mediteren merkte ik pas hoeveel innerlijk lawaai er in mijn hoofd omging. Gaandeweg wende ik aan de zithouding en merkte ik dat zitten met een rechte rug en een ontspannen ademhaling veel bijdraagt aan innerlijke rust.

De eerste jaren had ik ook veel behoefte aan een duidelijke discipline. Ik oefende me in het mediteren over gedeelten uit de Bijbel en daar dan biddend op te reageren. Ik merkte ook dat ik door stil te worden ontvankelijker werd, meer open ging staan voor Gods aanwezigheid. Soms leidde dat in die beginjaren tot heftige emoties of tot visionaire inzichten die mij diep raakten. Ook de geleide meditaties die ik volgde bij de Jezuïeten maakten soms diepe indruk op mij.”

Hoe kijk je nu naar die heftige emoties?
“Nu, achteraf, zie ik dat de vrij rationele benadering van het geloof die ik op de universiteit mij eigen gemaakt had werd opengebroken. Dat er meer ruimte kwam voor emotie, voor verlangen, voor gevoelens. Dat betekende ook, dat spanningen in mijn leven – en die waren er in die jaren nogal wat – in de meditatie sterk naar voren kwamen. Soms worstelde ik echt met mezelf en met God. In die jaren begon ik mij ook te verdiepen in de christelijke mystiek.

Ik werd heel erg getroffen door de mystieke visie van Jan van Ruusbroec. Dat leidde er uiteindelijk toe dat ik in 1993 promoveerde op de mystieke Minne bij Ruusbroec. De mystieke teksten overweldigden mij soms. Het ideaalbeeld van een mens die zich helemaal aan God had overgegeven maakte het mij moeilijk. Maar de meditatie leerde mij steeds meer me eenvoudig open te stellen voor de Liefde met een hoofdletter die mij aanvaardt zoals ik ben. Gaandeweg is de meditatie verstilder geworden. Zowel in vorm als in beleving.

Hoewel ik mijn Bijbeltje altijd dichtbij heb en ook regelmatig een klein gedeelte lees, oefen ik mij toch vooral in een stille aandacht voor de goddelijke Aanwezige, of moet ik zeggen Inwezige? Want ik ervaar hem vooral als inwonend in de kern van mijn wezen. Nu ja, dat zeg ik zo, maar de wereld om mij heen doet ook altijd mee. De bezielende Geest ervaar ik ook als ik uit mijn raam naar de vogels kijk en mij te binnen breng dat ik in een gebouw woon met vele appartementen en daarin allemaal medemensen in wie de Eeuwige ook woont.”

Wat heeft meditatie jou uiteindelijk gebracht na al die jaren?
“Het heeft mij geleerd dat er diep in mijzelf een dimensie is waar God woont, een heilzame wijsheid, liefde en kracht. Dit besef heeft me vaak diepe rust gegeven, innerlijke vrede. Heeft mij ook een dankbaarder mens gemaakt. Wat mij ook overkomt, wat er ook in de wereld gebeurt, ik besef heel diep van binnen dat ik gezegend ben. De dagelijkse inkeer in dit besef heeft mij een blijvende bezieling gegeven in mijn werk als predikant en docent, in mijn omgang met medemensen en mijn inzet voor vluchtelingen en voor het milieu.

De meditatie over Bijbelse teksten heeft mij niet alleen persoonlijk vaak kracht en inspiratie gegeven, maar me ook geholpen om meer met hart en ziel te preken, omdat ik me meer ingeleefd had in wat deze teksten vandaag de dag te zeggen hebben. En datzelfde geldt voor mystieke teksten. Alleen wanneer je je zelf innerlijk openstelt voor de goddelijke aanwezigheid, begrijp je een beetje waar mystieke teksten over gaan.”

Wat zeg je tegen mensen die meditatie maar onzin of niet nodig vinden?
“Misschien hebt u een vertekend of beperkt zicht op meditatie. Want ik denk dat u meditatie zelf ook kent. Herinnert u zich misschien die dag dat u op vakantie ging? De dagen daarvoor waren heel druk. Naast uw werk moest u inpakken en uw reis voorbereiden. En toen kwam u aan op uw bestemming en ging u wandelen in de natuur. Wat genoot u daarvan! U haalde eens diep adem aan het strand. Of u keek vol geluk om u heen in het bos of in de bergen. ‘Even helemaal niets’. Even ontspannen ademhalen. Even gewoon genietend om je heen kijken. Nou, dat is meditatie.

Meditatie kan in allerlei vormen gebeuren, maar in wezen is het een vorm van ontspannen en bevrijd aandachtig zijn. Zoiets doet je goed. Zoiets zou je vaker moeten doen. Want het zou je helpen om meer in balans te komen. Het zou kunnen voorkomen dat je teveel stress opbouwt en een burn-out krijgt. Het zal je ook helpen om aandachtiger met medemensen om te gaan. Je leert door mediteren om je aandacht te focussen, om van de oppervlakte naar de diepte te gaan, van de buitenkant naar de binnenkant.

Als je meditatie maar onzin vindt, kan het zijn dat je jouw manier van mediteren nog niet ontdekt hebt. Je kunt mediteren door stil te zitten op een krukje of kussentje, maar ook door te wandelen in het bos, of door je hond uit te laten op de hei. Je kunt zelfs mediteren in je auto, als je in de file staat en een meditatieapp beluistert, of mooie muziek hoort.”

Waarom is er in kerken nog steeds zoveel weerstand tegen meditatie?
“Er is in de kerken helemaal niet meer zoveel weerstand tegen meditatie. Alleen nog in bepaalde orthodoxe stromingen die bang zijn dat oosterse vormen van meditatie mensen van het geloof vervreemden. Er zijn in steeds meer kerken meditatiegroepen, of men introduceert allerlei meditatieve werkvormen in het activiteitenprogramma. Maar er zou naar mijn mening nog veel meer mee kunnen gebeuren. Het probleem is dat degenen die leiding geven aan het kerkelijk leven zelf te weinig meditatie ervaring hebben en er ook geen opleiding in hebben ontvangen. Daardoor ontbreekt vaak de moed om meditatie een volwaardige plek te geven in het kerkelijk aanbod.

‘Er is in kerken niet meer zoveel weerstand tegen meditatie’
KICK BRAS

Predikanten zijn vaak te weinig opgeleid in het begeleiden van gespreksgroepen waarin men persoonlijk met elkaar deelt wat bepaalde teksten en beelden bij je oproepen. Daar zouden meditatieve methoden enorm bij kunnen helpen, maar daarvoor heb je de moed nodig om buiten je rationele beperkingen te treden.”

Waarin onderscheidt christelijke meditatie zich van andere vormen van meditatie?
“Christelijke meditatie heeft juist veel gemeen met niet-christelijke meditatie. Het is ook helemaal niet bezwaarlijk om oosterse elementen in te passen in christelijke meditatie. Het belang van fysieke ontspanning, het zitten met een rechte rug, het belang van de ademhaling voor het rustig maken van de geest, dat zijn technieken en methoden die in het oosten eerder werden ontwikkeld. Daar doen wij nu in het westen ons voordeel mee.

Christelijke meditatie heeft ook met andere vormen vaak gemeen dat het om een religieuze vorm van meditatie gaat. Dat betekent dat het niet alleen gaat om ontspanning en het vinden van rust, maar ook om aandachtig verwijlen bij de Bron van ons bestaan, bij de Alomvattende Wijsheid en Liefde. Christelijke meditatie heeft gemeen met het jodendom dat het de waarde inziet van meditatief reciteren van de heilige teksten, wat in het christendom lectio divina,geestelijke lezing, heet. Specifiek christelijk wordt het wanneer daarbij uit het Nieuwe Testament wordt gelezen.\\

Christelijke vormen van meditatie zijn bijvoorbeeld ook het oosters-orthodoxe Jezusgebed of de Ignatiaanse methode om evangelieteksten via een geleide meditatie innerlijk te beleven. Het eigene van christelijke meditatie is ook de basis: God is een liefdevolle werkelijkheid die jou aanvaardt zoals je bent en tegelijk je uitdaagt om te groeien. Deze basale overtuiging ontlenen we aan de persoon en het werk van Christus. Mij helpt dit om meditatie te ervaren als een manier om ontvankelijk te zijn voor liefde die mij tegemoet komt, en niet te zien als een prestatie waarin ik iets bereiken moet.”

Wat zijn voor jou persoonlijk de ‘hoogtepunten’ uit 2000 jaar christelijke meditatie?
“Ja, dan noem ik toch allereerst de woestijnvaders en -moeders. Zij hebben in alle radicaliteit een leven van eenvoud, stilte en meditatie gezocht en hebben daar diepe wijsheid uit geput, zo blijkt uit hun puntige uitspraken. Ik ben zelf ook erg geraakt door de Ignatiaanse meditatie van de Jezuïeten, omdat die mijn verbeeldingskracht zo stimuleerden en mijn emoties de ruimte gaven. De Spaanse mystica Teresa van Avila met haar verrukkelijke schrijfstijl heeft me geleerd dat je voorbij woorden en gedachten tot rust kunt komen in de loutere Aanwezigheid.”

Heeft het schrijven van je boek ook nog geleid tot verrassende, nieuwe ideeën of inzichten?
“Ja, twee dingen. Allereerst dat van stonde af aan christelijke meditatie een beweging is rond twee polen: de pool van de overweging van teksten en de pool van eenvoudige verstilling, voorbij de woorden. In de pool van overweging van teksten speelt de joodse traditie sterk door. En in de pool van eenvoudige verstilling werkt de Griekse en Hellenistische filosofie door, en daar zit ook de meeste affiniteit met oosterse, bijvoorbeeld zen meditatie.

En ten tweede, dat er in allerlei landen protestantse bewegingen zijn geweest die veel nadruk legden op meditatie en gebed. Dat meditatie dus beslist niet voorbehouden is aan katholieke kloosters. Ik vind het als protestants predikant belangrijk dat we ook op dit punt de eigen protestantse traditie kennen. Overigens juich ik de huidige oecumenische openheid ook op het terrein van meditatie van harte toe.”

Je hebt veel betekend voor de ontwikkeling van de christelijke meditatie in vooral protestants Nederland. Ben je tevreden over wat je bereikt hebt?
“Ik draag mijn boek op aan Vacare, het protestantse platform voor meditatie. We werken overigens samen met de meer uit het katholicisme stammende World Community for Christian Meditation en andere organisaties. Ik hoop dat mijn boek mensen zal aanzetten tot persoonlijke meditatie, maar dat ze daarbij ook mogelijkheden aangrijpen om zich aan te sluiten bij groepen in hun omgeving. Ik ben wel dankbaar voor, maar niet tevreden met wat we bereikt hebben. Er zou nog veel meer kunnen gebeuren. Misschien kan mijn boek Christelijke meditatie daar iets toe bijdragen.”

Vond u dit artikel waardevol? Doneer via deze link en maak meer verhalen mogelijk.

Bron: Volzin.nl, link naar het complete artikel: https://volzin.nl/van-evangelisch-naar-zen-het-spirituele-pad-van-kick-bras/
Auteur Greco Idema, 20 april 2024