Precies tien jaar geleden begeleidde ik met Pinksteren in het kerkje van Tienhoven mijn eerste kerkdienst als organist. Ik vond het heel spannend. Alles was nieuw. Wat hielp was de schitterende fietstocht door de Bethunepolder naar Tienhoven. En ik had houvast aan het gegeven dat het Pinksteren was en dat daar veel muziek voor geschreven is. Ik had voor het orgelspel voor de dienst, na de preek en tijdens de collecte enkele orgelstukken uitgezocht rond Luthers Pinksterlied ‘Komm, Gott Schöpfer, Heiliger Geist’. Dit lied staat als lied 670 in het nieuwe Liedboek (dat zou verschijnen in 2013) en stond destijds nog te boek als gezang 239 in het Liedboek voor de Kerken. Het werd ook gezongen in de dienst. Ik speelde onder meer dit stuk: https://www.youtube.com/watch?v=ali5aOVoroQ

Ik vond het in Bachs Orgelchoräle aus unterschiedlicher Überlieferung (Orgelwerke, Band 10, Bärenreiter), waarmee ik toen bezig was in mijn orgellessen. Het is niet zeker of het van Bach is, vandaar de aanduiding ‘BWV deest’ (dat wil zeggen: er is geen catalogusnummer voor dit stuk in de Bach-Werke-Verzeichnis van Wolfgang Schmieder).

Gelukkig staat van veel andere stukken van Bach wél vast dat hij ze componeerde. Voor Pinksteren schreef Bach veel orgelwerken en maar liefst negen cantates (een overzicht is te vinden op https://www.eduardvanhengel.nl/). In de cantate Wer mich liebet, der wird mein Wort halten (BWV 59) voor 1e Pinksterdag klinkt het lied ‘Komm, Heiliger Geist, Herre Gott’ van Luther. Dit lied stond als gezang 240 in het vorige Liedboek, het is helaas niet opgenomen in het nieuwe Liedboek. Bachs koraal klinkt in de uitvoering van Ton Koopman als volgt: https://www.youtube.com/watch?v=s2Pa96PRqQQ

Deze koraalmelodie is ook te horen in het slotdeel (vanaf 5:20) van het motet Der Geist hilft unsrer Schwachheit auf (BWV 226): https://www.bachvereniging.nl/nl/bwv/bwv-226/

Bach maakte twee schitterende orgelbewerkingen over dit lied, opgenomen in zijn Leipziger Choräle (een manuscript met achttien koraalbewerkingen voor orgel, BWV 651-668). De fantasie BWV 651 begint heel virtuoos en overweldigend, aansluitend bij de bijbeltekst in Handelingen 2: ‘En als de dag van het Pinksterfeest vervuld werd, waren zij allen eendrachtelijk bijeen. En er geschiedde haastelijk uit den hemel een geluid, gelijk als van een geweldigen, gedreven wind, en vervulde het gehele huis, waar zij zaten. En van hen werden gezien verdeelde tongen als van vuur, en het zat op een iegelijk van hen. En zij werden allen vervuld met den Heiligen Geest, en begonnen te spreken met andere talen, zoals de Geest hun gaf uit te spreken.’ Hierbij verwijs ik naar een opname van Leo van Doeselaar voor ‘All of Bach’; de melodie van het lied is uiteindelijk te horen in de pedaalpartij: https://www.bachvereniging.nl/nl/bwv/bwv-651/

De tweede koraalbewerking over ‘Komm, Heiliger Geist, Herre Gott’ van Bach is veel ingetogener en langer uitgesponnen en is vermoedelijk geïnspireerd door het derde couplet van dit lied waarin het gaat om het ‘beständig bleiben’. Hierbij een link naar een uitvoering door Vincent van Laar van BWV 652 (heel bijzonder is de laatste regel over het ‘Halleluja’ vanaf 8:47): https://www.youtube.com/watch?v=m3t5GxMWAAI

Luther schreef zoals gezegd nog een ander Pinksterlied: ‘Komm, Gott Schöpfer, Heiliger Geist’ (lied 670 in het Liedboek). In zijn Leipziger Choräle nam Bach eveneens een koraalbewerking over dit lied op: BWV 667. Een opname van dit stuk door organist Pieter Dirksen: https://www.youtube.com/watch?v=tbNroBVNul4

Ten slotte nog een derde Pinksterlied van Luther: ‘Nun bitten wir den Heiligen Geist’ (lied 671 in het Liedboek). Het koraal klinkt in de bewerking van Bach als volgt: https://www.youtube.com/watch?v=E8iLNE3FsxM. Zijn leermeester Dieterich Buxtehude schreef daar twee koraalbewerkingen voor orgel over (BuxWV 208 en 209), waarvan ik hier opnames van Ton Koopman laat volgen als ‘uitleidende orgelmuziek’: https://www.youtube.com/watch?v=uMI7dIZMwbE

https://www.youtube.com/watch?v=sQMf4gs6M-g

Eens te meer blijkt hoe inspirerend het Liedboek kan zijn om allerlei muzikale zoektochten te kunnen maken naar Luther, Bach en Buxtehude. Ook 10 jaar later is dit nog steeds een houvast voor me.

Volgende week is het Trinitatis. Voor dat feest schreef Bach ook veel schitterende muziek.

Marco Goud

Reacties  

#3 Aster Abrahamsen 08-06-2020 14:12
Dag Marco,
heel leuk om ook deze blog weer te lezen en te luisteren en het kerkje van Tienhoven te zien. Daar is onze samenwerking begonnen.
Volgens mij hebben we geen Pinksterdienst samen gedaan daar. Misschien een herkansing in Hilversum?
#2 Marlene Erdmann 30-05-2020 16:14
Dag Marco,
Je hebt ons weer veel inspiratie gegeven om de prachtige Bach-cantates te gaan beluisteren. Veel dank daarvoor.
Erg leuk om het interview met jou te lezen in 'Rond de Bethlehemkerk'. Nooit gedacht dat jij een echte Rotterdammer zou zijn. We hopen je gauw weer eens in Hilversum te horen spelen.
#1 Herma Bosma 28-05-2020 11:43
Hoi Marco,

Dank voor deze blog. Hoop je snel weer te zien en te horen!

You have no rights to post comments